Om de hoek

Imaginair Glasgow

Ik krijg dorst van dit grijze luchtplafond en de onophoudelijk zacht maar doorweekt makende hemelse sprinklerinstallatie. Alsof er hier een hevige binnenbrand heeft gewoed. Ik verbeeld me dat we in Glasgow, Schotland zijn, en het de gewoonste zaak van de wereld is. En snak naar een pint.

Uit de leeszaal (5)

In Utrecht wordt een maand gewijd aan de dichter en schrijver Fernando Pessoa, met een festival over zijn leven en werk. Ik bladerde daarom ook weer eens in zijn bijbel voor dichterlijke boekhouders, versplinterde ik-figuren en pijnlijk gevoelige zielen:
'En zo zoet is de gewaarwording die me wegrukt van debet en credit, dat ik, wanneer me een vraag wordt gesteld, zacht antwoord, alsof mijn wezen leeg was, alsof ik niet méér was dan de schrijfmachine die ik bij mij draag in de open koffer van mijzelf. De onderbreking van mijn dromen stoort mij niet; zo zoet zijn ze dat ik doorga ze te dromen doorheen het praten, schrijven, antwoorden, tot zelfs een gesprek voeren toe. En doorheen alles loopt het verloren theeuur ten einde en gaat het kantoor sluiten... Ik sla mijn ogen, moe van het huilen dat ze niet hebben gedaan, op van het boek dat ik langzaam dichtdoe, en onderga met gemengde gevoelens dat met het sluiten van het kantoor ook mijn droom zich sluit; dat ik met het handgebaar waarmee ik het boek dichtklap het verleden onherroepelijk bedek; dat ik naar het bed van het leven ga zonder slaap, zonder gezelschap noch rust, in het heen en weer golven van mijn gemengde bewustzijn, als twee vloedtijden in de zwarte nacht, aan het eind van mijn lot van verlangen en troosteloosheid.'
[Fernando Pessoa, Het boek der rusteloosheid, p. 76]

Mittwoch

Niks doen

Iedere dinsdagavond betaal ik iemand om een uur en een kwartier lang aan mij duidelijk te maken dat ik niks moet doen, en hoe je dat doet. Ik ben een hardleerse pupil, ondanks mijzelf.

Serieus en geheim

Wat is wijsheid? Ik heb de adviezen van Mr. Hayda als het ware nog niet kunnen opvolgen, of de volgende raadgever fluistert me al in het oor. Professeur Koro. Paragnost, helderziende en medium (27 jaar ervaring): 'Helpt u al uw moeilijke problemen op te lossen, zelfs in de meest hopeloze gevallen. Liefde en trouw tussen gehuwden en vrienden. Onmiddelijke terugkeer van een persoon die u verlaten heeft. Bescherming tegen gevaren en het noodlot. Hulp bij impotentie- en vruchtbaarheidsproblemen. Genezing van elk lichamelijk of geestelijk probleem. Hulp bij geluk, succes en slagen van zaken, verkoop en examens en op andere gebieden. U ontvangt van de professor spirituele zekerheid voor heel uw leven. Goed en snel resultaat. Als er nog een beetje hoop is of zelfs geen, bel dan voor een afspraak. Werkt serieus en geheim. Verplaatsen is mogelijk. I resolve all your problems, also if other failed. Even the most hopless. Work, love, chance and game, sickness, examens, sexual power etc. Werkt serieus en geheim.'
Monsieur le professeur of toch mr. Hayda? Ik stel de keuze nog maar even uit.

Zondag

Zaterdag

Dag 5: exorcisme

Ik had geen uitgesproken cliffhanger overgelaten voor vandaag. Daardoor leek in eerste instantie niets te werken, ook al was ik volkomen ontspannen en vol vertrouwen aan de dag begonnen. Toen ik het echter niet te ver van huis, en eigenlijk niet in de eigenaardige levens van mijn personages zocht, maar veeleer in de uitdrukking van mijn eigen gevoelens van dit moment, vlogen mijn vingers ineens over het toetsenbord. Het verhaal lag op tafel. Het was geen therapeutische sessie, maar een vorm van literair exorcisme. Ik was er bijzonder tevreden over, ook al omdat ik er morgen direct mee verder kan. Straks zal blijken dat die zogenaamde 'allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie' (om met een vakbroeder uit de 19e eeuw te spreken) juist universeler is dan je zou verwachten. Ook dat geheim van de literatuur werd vandaag weer bevestigd. Vrijdag loste voor mij, zoals altijd, zijn belofte van mooiste dag van de week weer ruimhartig in.

Dag 4: analyse

Flarden van een goed gesprek gisteravond, onder andere over psychoanalyse, de (on)eigenlijke motieven om kunst te maken en wijzen van werken, hebben me vandaag gehinderd vrijuit te schrijven. Vanmiddag kon ik nog wel schaven aan een hoofdstuk, maar van het timmeren van een nieuwe tekst kwam niet veel. Teveel analyse, teveel om over na te denken, te grote concentratie misschien. Het kan ook zijn dat ik het niet meer gewoon ben vier dagen of langer aan een stuk door te kunnen werken. Hoe raadselachtig zijn woorden ook zijn, ik vermoed dat Murakami gelijk heeft als hij schrijft: 'Als concentratie overeenkomt met gewoon ingespannen je adem inhouden, dan gaat het bij uithouding om het aanleren van kneepjes om rustig en langzaam te ademen terwijl je terzelfder tijd je adem inhoudt. Als je geen evenwicht vindt tussen die twee manieren van ademhalen, zal het moeilijk zijn om jarenlang professioneel bezig te blijven met het schrijven van romans. Waar het dus op aankomt, is te blijven ademhalen terwijl je je adem inhoudt.' [Haruki Murakami, Waarover ik praat als ik over hardlopen praat, p. 93.]
Daar ga ik eens wat op mediteren. En dan morgen maar weer verder.

Dag 3: stoofschotel

Die dinsdagavond bood de oplossing voor dat ene hoofdstuk ook niet. Maar toen ik gisterochtend wakker werd, had ik haar wel. Dat bleek typerend voor het patroon van werken gisteren. Ik ijsbeerde door mijn huis, zonder ergens naar toe te lopen; ik stond voor mijn raam en staarde naar de bakstenen en de straatstenen zonder iets te zien; ik zat op handen en knieën gebogen over de plattegrond van Berlijn en las straatnamen. Kortom: ik probeerde iets uit te denken. Toen ik 's middags ook alvast de stoofschotel voor het bezoek van de avond ging voorbereiden, kwamen de beste ideeën los. Want uitdenken gaat nog altijd het beste als ik het denken stopzet.

Dag 2: zuurstof

Misschien had ik het niet moeten doen. Op wat vermoedelijk tweederde was van het voor vandaag geplande schrijfwerk, ging ik naar buiten om frisse lucht op te snuiven. Zuurstof. In hoog tempo stierde ik de binnenstad in, in tegenstelling tot normaal met de blik naar beneden gericht (lees: naar binnen). Want ik leefde in een concentratiecocon. Ik liep een rondje langs de gracht en kleine straatjes achteraf en ging in een stil café een te bewerken hoofdstuk doornemen. Met een kop koffie erbij noteerde ik nuttige wijzigingsvoorstellen. Weldra zaten er echter energieke jonge studenten bij me in de buurt en kon ik niet langer meer scherpstellen. Sterker nog; op dat moment kwam de buitenwereld pas echt binnen. Ik stapte op en beende terug naar de schrijfkamer, maar zonder werkelijke oplossingen mee te hebben gebracht. De zuurstof was onontbeerlijk, maar door het inhaleren ervan is de dag nog niet voorbij, en zal ik ook vanavond doorwerken. De schrijver doet er beter aan te blijven zitten. Ik weet het.

Dag 1: anti-geluid

Ik had me er al op voorbereid dat er een verbouwing zou starten bij de buren. Of dat ze de straat zouden opbreken. Maar gelukkig was vandaag alleen de eerste dag van de carnavalsvakantie van de basisschool. Tijdens het schrijven draaide ik de hele dag muziek, zoals gebruikelijk. Vandaag betrof het onder andere een cd van het gelegenheidsduo eRikm & Fennesz (Complementary Contrasts Donauschingen 2003), waarvan het nog maar de vraag is of je dat bizarre geheel van ruis en piepjes muziek kunt noemen. (Wat zijn de minimale vereisten om iets muziek te noemen?) Toen het afgelopen was, hoorde ik weer het gebonk, gelach en gejank (want dat krijg je ervan) van de kinderen van mijn bovenburen. Ik was volkomen vergeten dat ze bestonden en dat ik in een gehorige woning aan het werk was. Dankzij het anti-geluid, want als het iets was, dan was het dat.

Werkelijkheid maken

Mijn schrijfweek begon eigenlijk vrijdagavond al, toen ik met L. op de bank naar een documentaire over Michel Houellebecq keek. Nederlandse journalisten hadden hem gevolgd en geïnterviewd tijdens de verfilming van zijn boek Mogelijkheid van een eiland. Over het enigma Houellebecq kwamen we niet of nauwelijks iets te weten. Dat hij zijn Gauloises tussen middelvinger en ringvinger rookt wisten we al, dat hij ook in het filter bijt, dat was nieuw. Wat zagen we verder nog? Een verrassend humoristische man, die je niet moet onderbreken als hij spreekt omdat hij zorgvuldig wil formuleren wat hij gaat zeggen. Hij schrijft wat hij zegt. Misschien omdat de provocateur in hem altijd een bepaalde indruk wil maken. In ieder geval creëert hij realiteit met taal, zoals dat een schrijver betaamt. Dat hij zijn boek op een van zijn geliefde eilanden verfilmt en dan gecharmeerd in de branding kan lopen met de beeldschone actrice die hij vermoedelijk zelf heeft uitgekozen, completeert dat beeld. Houellebecq creëert zijn eigen werkelijkheid, mede mogelijk gemaakt door zijn métier. Alleen daarom al is hij een bron van inspiratie.

Fijn weekend met Mr. Hayda

Terwijl ik de zaterdagkrant uit de brievenbus haal, ligt er onder mijn voet een wit papiertje. Ik lees wat erop staat en begin mijn weekend met een glimlach. Poëzie van Mr. Hayda; wartaal en intrigerende hypnose tegelijk. Ik stel me hem voor met bezwete oksels in zijn overhemd, in een kantoortje waar het een komen en gaan van zoekenden is, of juist doodse stilte heerst. Onduidelijk blijft wel wat een probleem en wat een oplossing is: 'Geen leven zonder problemen, geen probleem zonder oplossing. Niets is te laat in het leven. Weet u dat ik van huis uit helderziende ben. Ik ben wat ik ben, ik ben geboren als medium vanuit mijn familie. Ik ben hier voor jullie. Geen leven zonder problemen, liefde, sterkte, erge ziekten, sexuele bescherming, terugkeer van uw partner, werk, stoppen met roken, alcohol, geluk in alles. Ook in de toekomst. Absolute geheimhouding, bel voor een afspraak. Protectie en kans gratis. Kom langs om alles te weten. Slechte kansen verdwijnen, goede kansen lachen je toe. Ik wacht op een telefoontje. 100 % resultaat gegarandeerd. Find happiness and protect your self from evil. The world today is cruel. Resultaat binnen 4 dagen.'

Topografie

Boxhagenerstrasse, Danzigerstrasse, Hochstrasse, Torstrasse, Manteuffelstrasse, Buschallee, Schönhauserallee... terwijl ik door Utrecht fiets, dwaalt mijn geest door de straten van Berlijn. Ik ben bijna ongemerkt een studie begonnen naar de werking van mijn haperende geheugen, en vermoed dat er een ordeningssysteem aan het werk is, dat aan plekken gebonden is: steden, straten, locaties en ruimtes. Maar wetenschappelijke conclusies heb ik in die studie nog niet kunnen trekken. Tegelijkertijd ben ik in Berlijn op zoek naar de locatie voor een moord die ergens in de komende dagen gepleegd moet worden - in mijn nieuwe boek. Topografie van het lot, en het noodlot.

Het verlangde tegenwicht

Het leven van de metafoor

Ik was vanavond eenvoudig om te duwen tijdens de San Shou oefeningen bij tai chi. Betekent dat ook dat ik makkelijk uit mijn evenwicht te brengen ben? Vandaag, altijd? Neemt, duwt en trekt; dit is mijn lichaam. Als de gedachten eruit gezweet zijn, zijn ook de obstakels verdampt, is ook de pijn verdwenen. Bestaat er dan nog zoiets als betekenis? Welke woorden spreekt het lijf dan nog? Ik geloof nu even dat ik het beste gedachteloos kan blijven bewegen. Vandaag, misschien wel altijd. Ongrijpbaar, van nergens naar nergens in het bijzonder, zoals de wind.

Aansluiting gemist

Zaterdagmiddag, het wijnblauw nog maar net van tong en lippen gepoetst, miste ik op een haar na een aansluiting van trein op bus. Omdat ik mijn motoriek nog niet geheel onder controle had, volgde ik eenvoudigweg mijn ledematen en dwaalde een uurtje door het vestingstadje G. Een stadje waar ik op 18 jarige leeftijd om hier niet ter zake doende redenen uitgesodemieterd was, als het ware. Ik raakte er op een wonderlijke manier kortstondig betoverd. De zon brak door de donkere, sneeuwdragende wolken en gaf me zicht op een mooi grachtje en prachtige grote huizen, die te koop waren bovendien. Links en rechts zag ik lange, beloftevolle stegen met namen als Lange elleboogsteeg en Spaarpotsteeg, een stilgevallen bioscoop, een antiquariaat dat gesloten was vanwege een bijeenkomst van de aandachtig luisterende poëzieclub - vijfentwintig mensen met hun rug naar het raam.
Plotseling stond ik middenin een winkelstraat stil. Het winkelende publiek botste en dwarrelde om mij heen verder. Lelijke koppen, kleinzieligheid waarvoor ik al jaren op de vlucht was en die weer als een deken over me heen getrokken werd. Mijn adem stokte een moment. Achter een gesloten huizenrij vermoedde ik een binnengebied met nog meer steegjes en een café waar ik een intense herinnering aan meende te hebben. Tegelijkertijd betwijfelde ik of ik dat binnengebied kende uit mijn, door verstoringen gekenmerkte, geheugen of dat het een voorstelling was uit een steeds terugkerende droom. Er was echter geen tijd meer om het te controleren; dan zou ik opnieuw de aansluiting met de bus missen. Daarom besloot ik het oordeel in handen van Google Earth te leggen, een dag later. Dat gaf, zul je altijd zien, geen uitsluitsel. Een vermoeden in de groen-grijze vlekken, meer niet. Ik moet terug, al was het maar om mezelf te bewijzen dat mijn dromen werkelijkheid kunnen zijn.

Zondag na gebroken nacht

Ik trek de melancholie aan als een jas die naar mijn lichaam is gaan staan.

Uit de leeszaal (4)

'Tijdens het rennen, ren ik gewoon. In principe loop ik in een leegte. Of misschien moet ik zeggen dat ik loop om een leegte te creëren. Vanzelfsprekend glippen in die leegte ook af en toe spontaan gedachten binnen. De menselijke geest kan immers niet volledig leeg zijn. De psyche is niet sterk en ook niet coherent genoeg om een leegte te omvatten. Toch blijven de gedachten (ideeën) die tijdens het hardlopen mijn geest binnendringen ondergeschikt aan de leegte. Ze zijn geconstrueerd op basis van leegheid, niet op basis van inhoud.
De gedachten die in me opkomen tijdens het hardlopen zijn te vergelijken met de wolken aan de hemel. De wolken hebben allerlei vormen en afmetingen. Ze komen en gaan. Maar de hemel blijft altijd de hemel. De wolken zijn slechts gasten. Ze kloppen aan en verdwijnen weer. Alleen de hemel blijft waar hij is. De hemel is iets dat bestaat en tegelijk niet bestaat. Hij is substantieel en tegelijk ontastbaar. We kunnen de aanwezigheid van die onmetelijke vergaarbak slechts aanvaarden en in ons opnemen voor wat hij is.'
[Haruki Murakami, Waarover ik praat als ik over hardlopen praat, p. 27]

Onderstroom

Bewondering

Hij waarschuwde zelf al voor ontluistering: 'Ik ga alle hoge verwachtingen kapot maken door mijn slechte Engels'. Claudio Magris is writer in residence aan de Universiteit Utrecht en sprak vanmiddag de eerste Romano Guarnieri lezing uit, met als titel 'Before the law: Intersections between Literature and Law'. Een complex onderwerp, een verhaal vol citaten en dwarsverbanden door de literatuur, filosofie en geschiedenis. Vertaald in schitterend Engels maar uitgesproken in een vreselijk Italiaans accent. Had hij het maar in zijn eigen schitterende taal gedaan. Nu gaf het bijwonen van deze lezing in de ijskoude aula van het Academiegebouw me het idee dat bewondering ook tot onzinnige ondernemingen kan leiden. In de zomer van 2007, in Magris' spirituele kielzog, bracht ik nog een prachtige week door in Triëst - zijn geboortestad en samenvatting van de Europese geschiedenis en alles waarover hij schrijft. Maar wat deed ik vanmiddag in het hol van de academische leeuw? Met alle macht proberen iets te verstaan; gapen in de kou, ingeklemd tussen muffe professoren, universitaire hotemetoten en devote studenten Italiaans.
Magris is misschien te erudiet voor mij, om in een lezing te kunnen volgen. Hij is eigenlijk een schrijver die je, langzaam, moet lezen. Toch is hij een van de auteurs waarvan ik alles juist koortsachtig snel tot me wil nemen, zelfs als ik niet begrijp wat er staat. Ik dwaal nu eenmaal graag door zijn ondoorgrondelijke kathedralen van taal. Op naar de boekenkast dan maar.

Automatische piloot uitgeschakeld

Doordat een collega een grap over me maakte, realiseerde ik me weer eens dat mijn werk vooral bestaat uit praten - heel veel praten. In die zin ben ik gemaakt voor die baan, want veel praten doe ik al mijn hele leven. Omdat anderen onduidelijk praten, niet weten wat ze moeten zeggen of niet weten met wie ze moeten praten, doe ik het nu voor ze. Ik leef me net zolang uit met de rijkdom van de Nederlandse taal tot begrip ontstaat of de boodschap overgekomen is. De dag begon met een lange, ingewikkelde gedachtewisseling met als doel bij een eenvoudig lijstje uit te komen. Daarna volgde een werkoverleg en vervolgens probeerde ik van andermans aantekeningen interessante teksten te maken. Aan het einde van de dag was er iets te vieren, iets onbeduidends, welbeschouwd. Maar er was champagne, een high tea buffet en er werd toegesproken. De genodigden kregen gelegenheid om te praten met elkaar - over niks eigenlijk, gewoon in elkaars gezelschap te zijn, gezien te zijn. Ik ratelde nog steeds als de radio, maakte de hele dag al grappen zonder zelf te lachen - alles op de automatisch piloot, waar niemand iets van merkte. Ik word ervoor betaald. Smalltalk is my favorite chloroform... Als ik dan thuiskom, wil ik die automatische piloot uitschakelen. Luisteren, en zelf alleen spreken als het van waarde is.

Zwijgzaam aangespoeld

Zondagavond gaf en nam, met de getijdebewegingen van een zee van woorden. Schijnbaar oneindig. Het laatste muzieknummer was dan ook niet De hoogste tijd maar Nothing really ends van dEUS: 'The plan, it wasn't much of a plan, I just started walking...'
Vanavond is het weer stil in mijn huis. De nacht was kort, de dag lang en ik ben weer aangespoeld, met tijd om te zwijgen.

Achteromkijken

Ogenschijnlijk was het internationale filmfestival Rotterdam het festival van de soundtracks en voice-overs. Het was bijna ironie, voor een filmfestival. Van de drie beste films die ik zag, bestonden er twee uit stemmen bij stemmige beelden. The sound of insects gaat over een man die zich terugtrekt in de bossen om daar een eind aan zijn leven te maken door te vasten. In de vijftig dagen dat dat duurt, houdt hij een dagboek bij - waaruit de kijker wordt voorgelezen. Der Tag is het verhaal van twaalf nabestaanden, over de de laatste dag en de dood van hun geliefde of bekende. In beide films: alleen de verhalen, landschappen en interieurs - en een indrukwekkende soundscape als bindend element. Geen acteurs; geen drama als op het toneel; bijna geen mensen in beeld. De derde film die me bij het achteromkijken te binnen schiet, is Crepuscule. Een film met een actrice, eigenlijk maar één, en zonder dialoog. Zwart-wit; fotografische shots van de randen van de grootstad, opnieuw met muziek als rode draad. Een tragisch verhaal over een eenzaam meisje in de grote stad, dat (waarschijnlijk) net geen einde aan haar leven maakt. Nee, erg opwekkend was mijn filmselectie dit jaar niet. Als ik al op de vlucht zou zijn geweest... waarvoor dan?